De DDR. Oppositie en onderdrukking, revolutie en wederopbouw

dag 1, za 14-09

Vroeg vertrek per touringcar vanaf Utrecht CS richting Leipzig. Onderweg maken we een stop bij de grensovergang Helmstedt-Marienborn, ten tijde van de DDR de belangrijkste grensovergang tussen Oost- en West-Duitsland en daarom ook wel Checkpoint Alpha genoemd. We bezoeken hier de Gedenkstätte Deutsche Teilung Marienborn. In de late namiddag bereiken we Leipzig, waar we twee nachten verblijven. Welkomstdiner in een lokaal restaurant.

dag 2, zo 15-09

Een stadswandeling door Leipzig. De Nikolaikirche was het startpunt van de vreedzame revolutie en van de Montagsdemonstrationen die Die Wende van 1989 in gang zetten. Op de Augustusplatz werd in 1968 de Paulinerkerk opgeblazen om ruimte te maken voor de Karl-Marx Universität. Tussen 2007 en 2017 werd naar ontwerp van de Nederlandse architect Erick van Egeraat een nieuw universiteitsgebouw gebouwd, waarin de contouren van de kerk weer teruggebracht zijn. In twee musea ontdekken we vandaag hoe het dagelijks leven ten tijde van de DDR was. Het Zeitgeschichtliches Forum toont aan de hand van foto’s, videobeelden, archieven en gebruiksvoorwerpen hoe de DDR zich na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde en hoe Oost-Duitsland zich na Die Wende weer opbouwde. In de voormalige Stasicentrale Runden Ecke duiken we in de geschiedenis van deze gevreesde instantie. 

dag 3, ma 16-09

We rijden verder oostwaarts naar Dresden. Onderweg vinden we bij Machern nog een geheime bunker van de Stasi, bedoeld als nooduitwijkpost voor de centrale in Leipzig. In geval van een nucleaire oorlog had het echter weinig bescherming geboden, hooguit voor een halve dag. Dresden heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar te lijden gehad; in februari 1945 werd de historische binnenstad bijna volledig verwoest door een bombardement van de geallieerden. In de jaren vijftig van de vorige eeuw werd begonnen met de wederopbouw, maar de beroemde Frauenkirche bleef een ruïne als symbool van de verschrikkingen van de oorlog. Pas na Die Wende werd ook dit laatste stadssymbool hersteld in al haar glorie.

dag 4, di 17-09

Het August Horch Museum in Zwickau mag niet ontbreken in het programma. Dit automuseum is gevestigd in de voormalige fabriek waar ten tijde van de DDR de beroemde Trabant van de lopende band rolde. Voor velen staat deze auto nog altijd symbool voor Oost-Duitsland. Een tweede stop vandaag leidt ons naar het stadje Mödlareuth, dat ooit letterlijk door het IJzeren Gordijn in tweeën gesplitst werd. We wandelen door het plaatsje op zoek naar de overblijfselen langs de Tannbach, het beekje dat de grens vormde, en bezoeken het Deutsch-Deutsches Museum dat verhaalt over de wonderlijke geschiedenis van dit kleine plaatsje. Aan het einde van de middag vertrek naar Weimar voor de laatste drie overnachtingen.

dag 5, wo 18-09

Een rondrit door de omgeving. Het Kyffhäusermonument, ook wel Barbarossamonument genoemd, werd opgericht voor Keizer Wilhelm I. Het moest de eenheid van Duitsland onderstrepen in een periode dat het land aan onenigheid ten onder ging. Ten tijde van de DDR werd het echter eerder gezien als een propagandamiddel van het Duitse imperialisme en militarisme. De functie als symbool van Duitse eenheid zou pas na de Duitse Hereniging weer actueel worden. Vlakbij, in Bad Frankenhausen, zien we het Bauernschlachtpanorama van Werner Tübke, één van de belangrijkste schilders in de DDR-periode. Dit monumentale werk is maar liefst 123 meter lang en 14 meter hoog en toont het verloop van Duitse Boerenoorlog in 1524-1525. In de voormalige Stasigevangenis aan de Andreasstraße van Erfurt ontmoeten we een getuige, die ons vertelt over het leven en de onderdrukking van die tijd. 
Tevens staan we stil bij het Erfurter Gipfeltreffen: de ontmoeting in 1970 van Willy Brandt, de West-Duitse bondskanselier, met Willi Stoph, de voorzitter van de ministerraad van de DDR. Op het dak van het Erfurter Hof herinneren de woorden ‘Willy Brandt ans Fenster’ aan deze ontmoeting.

dag 6, do 19-09

We gaan naar Buchenwald, even buiten de stad. Het staat vooral bekend als concentratiekamp tijdens het nazi-bewind, maar minder bekend is dat het ook door het Sovjetbewind uitvoerig gebruikt werd. Aanvankelijk om nazi-aanhangers te interneren, maar in toenemende mate ook andere tegenstanders van het communistische regime. In 1950 werd het overgedragen aan de regering van de DDR. Een deel van de gevangenen werd vrijgelaten, maar velen werden overgeplaatst naar tuchthuizen of zelfs gedeporteerd naar de Sovjet-Unie. Het nationale monument dat hier in 1954 werd opgericht is ronduit indrukwekkend.
De middag is ter vrije besteding in Weimar. Het nieuwe Bauhausmuseum en voorbeelden van Bauhausarchitectuur zijn zeer de moeite waard. Weimar is echter ook de stad van grote namen als Goethe, Schiller, Liszt en Nietzsche, wiens woonhuizen en musea te bezoeken zijn.

dag 7, vr 20-09

Onderweg terug naar Nederland stoppen we nog eenmaal langs de voormalige Duits-Duitse grens. Het Grenzlandmuseum Eichsfeld leert ons over de ontwikkelingen van de grens en het leven aan weerszijden van de versperringen. In deze regio werden vele ontsnappingspogingen gedaan, wat leidde tot een sterk bewaakte grens. Tijdens een korte wandeling volgen we een stuk van deze voormalige grens en zien daarbij overblijfselen van de versperringen en een belangrijke wachttoren. Aansluitend terugrit naar Utrecht, waar we in de avond zullen arriveren.